Title of the document
top of page

संख्याज्ञान - विस्तृत माहिती 

संख्या व संख्याचे प्रकार

  • नैसर्गिक संख्या (मोजसंख्या) -  १, २, ३, ४ ....

  • पूर्ण संख्या - ०, १, २, ३, ४ ....

संख्याविषयक महत्त्वाची प्राथमिक माहिती

  • अंकाची स्थानिक किंमत :-  संख्येतील कोणत्याही अंकाची स्थानिक किंमत काढताना त्या अंकापुढे जेवढे अंक असतील तेवढे शून्य त्या अंकापुढे येतात.

                                              उदा.- ४५१२३ या संख्येतील ५ ची स्थानिक किंमत ५००० तर २ ची स्थानिक किंमत २० होय.

 

 

   ० ते १०० पर्यंतच्या संख्यात :- 

  • २ पासून ९ पर्यंतचे अंक प्रत्येकी २० वेळा येतात. 

  • १ हा अंक २१ वेळा येतो.

  • ० हा अंक ११ वेळा येतो.

  • १ ते १०० पर्यंतच्या संख्यात २ पासून ९ पर्यंतचे अंक असलेल्या एकूण संख्या प्रत्येकी १९ येतात.

  • दोन अंकी संख्यात १ ते ९ या अंकाच्या प्रत्येकी १८ संख्या असतात.

   दोन संख्यांची बेरीज :- 

  • दोन अंकी दोन संख्यांची बेरीज 19 पेक्षा मोठी व 199 पेक्षा लहान असते.

  • 3 अंकी दोन संख्यांची बेरीज 199 पेक्षा मोठी आणि 1999 पेक्षा लहान असते.

  • 4 अंकी दोन संख्यांची बेरीज 1999 पेक्षा मोठी आणि 19999 पेक्षा लहान असते.

   दोन संख्यांची बेरीज व त्यांच्यामधील फरक दिला असता :- 

  • मोठी संख्या = (दोन संख्यांची बेरीज + फरक) ÷2

  • लहान संख्या = (दोन संख्यांची बेरीज -फरक) ÷2

  • सर्व सम संख्यांना 2 ने निःशेष भाग जातो.

एकूण संख्या

एक अंकी - ९

दोन अंकी -९० 

तीन अंकी  -९००

चार अंकी - ९०००

लहानात लहान-

▪एक अंकी संख्या १ आहे

▪दोन अंकी संख्या १० आहे

▪तीन अंकी संख्या १००

या प्रमाणे ० वाढवीत जाणे

मोठ्यात मोठी-

▪एक अंकी संख्या ९

▪दोन अंकी संख्या ९९

▪तीन अंकी संख्या ९९९

पुढे याचप्रमाणे ९ वाढवीत जाणे

    सम संख्या:-     ज्या संख्येच्या एककस्थानी 0, 2, 4, 6, 8 यापैकी एखादा अंक असतो, त्या संख्यांना सम संख्या म्हणतात.

                           एकूण सम संख्या –

                         एक अंकी - 4                    दोन अंकी - 45

                                तीन अंकी – 450                     चार अंकी – 4500

                                पाच अंकी – 45000                 सहा अंकी- 450000

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

    विषम संख्या:-  ज्या संख्येच्या एकक स्थानी 1, 3, 5, 7, 9 यापैकी एखादा अंक असतो, त्या संख्यांना विषम संख्या म्हणतात.

                             सर्व विषम संख्यांना 2 ने भागले असता बाकी 1 उरते. उदा- 17, 469, 6503, इत्यादी.

                         एकूण विषम संख्या –

                         एक अंकी - 5                   दोन अंकी - 54

                                तीन अंकी – 540                    चार अंकी – 5400

                                पाच अंकी – 54000                 सहा अंकी- 540000

      संख्याचे प्राथमिक क्रियाविषयक नियम :-

  •  समसंख्या + समसंख्या = समसंख्या

  •  समसंख्या - समसंख्या = समसंख्या

  • समसंख्या + विषमसंख्या = विषमसंख्या

  • समसंख्या - विषमसंख्या = विषमसंख्या

  • विषमसंख्या - विषमसंख्या = समसंख्या

  • विषमसंख्या + विषमसंख्या = समसंख्या

  • समसंख्या X समसंख्या = समसंख्या

  • समसंख्या X विषमसंख्या = समसंख्या

  • विषमसंख्या X विषमसंख्या = विषमसंख्या

मूळसंख्या :- 

             ज्या संख्येस फक्त त्याच संख्येने किंवा १ नेच पूर्ण भाग जातो त्या संख्येला मूळसंख्या म्हणतात.  उदा.- २, ३, ५, ७, ११, १३ इत्यादी.

 

१ ते १०० संख्याच्या दरम्यान एकूण २५ मूळसंख्या आहेत त्या खाली दिल्या आहेत

  • १ ते १० मधील मूळ संख्या :-  २, ३, ५, ७ 

  • ११ ते २० मधील मूळ संख्या :- ११, १३, १७, १९

  • २१ ते ३० मधील मूळ संख्या :- २३, २९

  • ३१ ते ४० मधील मूळ संख्या :- ३१, ३७

  • ४१ ते ५० मधील मूळ संख्या :- ४१, ४३, ४७

  • ५१ ते ६० मधील मूळ संख्या :- ५३, ५९

  • ६१ ते ७० मधील मूळ संख्या :- ६१, ६७

  • ७१ ते ८० मधील मूळ संख्या :- ७१, ७३, ७९

  • ८१ ते ९० मधील मूळ संख्या :- ८३, ८९

  • ९१ ते १०० मधील मूळ संख्या :- ९७

.

  • 1 ही मूळ संख्याही नाही व संयुक्त संख्याही नाही.

  •  फक्त 2 हि समसंख्या मूळसंख्या आहे. बाकी मूळसंख्या ह्या विषम संख्या आहेत.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

  संयुक्त संख्या : – 

  • मूळ संख्या नसलेल्या नैसर्गिक संख्यांना संयुक्त संख्या म्हणतात.

  •   उदा.- 4 ,6, 8, 18, 68 इत्यादी.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

जोडमूळ संख्या :-

  • ज्या दोन मूळसंख्यात केवळ २ चा फरक असतो अशा १ ते १०० मध्ये एकूण आठ जोडमूळ संख्याच्या जोड्या आहेत.

          उदा.-  ३-५ , ५-७ , ११-१३ , १७-१९ , २९-३१ , ४१-४३ , ५९-६१ , ७१-७३ 

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------  

त्रिकोणी संख्या :-  

  • दोन क्रमवार नैसर्गिक संख्यांच्या गुणाकाराच्या निमपटीस त्रिकोणी संख्या म्हणतात.

  •  उदा.- 1, 3, 6, 10, 15, 21, 28 इत्यादी.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

परिमेय संख्या :-

  • धन (+) परिमेय संख्येची विरुद्ध संख्या ऋण (-) परिमेय संख्या असते

  •  ऋण परिमेय संख्येची विरुद्ध संख्या धन परिमेय संख्या असते.

  • उदा.- १) ४ ची विरुद्ध संख्या -४ , -३ ची विरुद्ध संख्या ३

  • 0 हा पूर्णांक धनही नाही व ऋणही नाही.

  • कोणतीही परिमेय संख्या आणि ० यांचा गुणाकार ० येतो.

  • कोणतीही परिमेय संख्या व १ यांचा गुणाकार अथवा भागाकार त्या संख्ये एवढाच येतो.

bottom of page